Znaczenie terminu „arteterapia” wyjaśniają najkrócej dwa słowa,
od których wzięła
się nazwa: arte, czyli sztuka,
oraz terapia. Jest to więc po prostu leczenie
przez sztukę.
Arteterapia zaliczana jest
do psychoterapii, a jej głównym medium są różnego rodzaju obiekty artystyczne. W arteterapii może uczestniczyć każda osoba.
Mimo że mowa tu o twórczości, wcale nie trzeba być uzdolnionym, ani posiadać konkretnych umiejętności. Arteterapia nie służy wyszukiwaniu talentów,
ani nie ma niczego wspólnego z ocenianiem konkretnych przejawów twórczości.
Dla osób poddających się arteterapii rysunek, malarstwo, taniec lub rzeźba są jedynie bramą do świata wewnętrznego (świata uczuć i emocji), który często jest dla pacjentów zamknięty lub bardzo ciężko dotrzeć do niego przy pomocy innych metod.
Metoda arteterapii jest właściwie odpowiednia dla każdego. Nie ma tu znaczenia
ani wiek danej osoby, ani tym bardziej jej umiejętności w danej dziedzinie.
Choć zajęcia arteterapii kojarzyć się mogą przede wszystkim z najmłodszymi,
w rzeczywistości chętnie uczestniczą w nich także osoby w średnim wieku
oraz starsze. Arteterapia stosowana jest przede wszystkim u osób, które wykazują rozmaite dolegliwości natury psychicznej, ale nie tylko.
Szczególnie poleca się ją pacjentom z zaburzeniami lękowymi , depresją,
problemami z komunikacją werbalną, nerwicą, uzależnieniami, niepełnosprawnych intelektualnie oraz cierpiących na rozmaite poważne schorzenia, takie jak nowotwory.
Arteterapia ma na celu wspomaganie funkcjonowania pacjentów znajdujących
się pod wpływem znacznego obciążenia psychicznego i emocjonalnego wywołanego objawami choroby nowotworowej. Choroby przewlekłe są przyczyną licznych trudności
o charakterze psychologicznym i burzą porządek dotychczasowego życia .
Podobnie choroby nowotworowe są źródłem znacznego cierpienia fizycznego, stresu, obniżenia nastroju oraz innych trudności dla pacjentów oraz członków ich rodzin .
Od momentu diagnozy (lub od chwili wykrycia objawów) pacjenci borykają
się z negatywnymi emocjami, takimi jak poczucie zagrożenia oraz strach czy lęk,
np. przed śmiercią, bólem, operacją czy skutkami ubocznymi leczenia.
Prowadzą one do długotrwałego, nasilonego stresu. Choroba może spowodować kryzys psychologiczny, przejawiający się poczuciem utraty kontroli, spadkiem poczucia własnej skuteczności, samooceny oraz izolacją i stanem żałoby po utracie zdrowia . Skutkiem objawów somatycznych mogą być stany autoagresywne, depresyjne,
którym towarzyszy utrata zainteresowań, kłopoty ze snem, wycofanie, spowolnienie psychoruchowe, poczucie beznadziejności . Dodatkowe trudności mogą wiązać
się ze specyficznym obrazem choroby nowotworowej. Nowotwór piersi może
np. w znacznym stopniu zaburzać poczucie tożsamości płciowej i utrudniać realizację roli społecznej. Arteterapia pomaga takim osobom odsunąć myśli od choroby i znaleźć spokój w trudnych dla siebie chwilach.
Ekspresja artystyczna jaką jest arteterapia powoduje w człowieku uczucie wyzwolenia, można to określić jako katharsis co z greckiego oznacza oczyszczenie.
Polega to na tym, że w pewnym momencie, gdy intensywnie i z zaangażowaniem pracujemy nad swoim dziełem, „puszczają” blokady emocjonalne, nagromadzone emocje znajdują w końcu ujście, lęki ustępują, zmniejsza się napięcie. To sprawia,
że pacjent zyskuje większą łatwość w otworzeniu się przed terapeutą, ale i sam zaczyna uświadamiać sobie podłoże swoich problemów, a to z kolei jest zwykle początkiem pozytywnych zmian.
Są trzy podstawowe funkcje arteterapii:
korekcyjna– odzyskanie równowagi psychicznej, rozładowanie frustracji, zmniejszenie lub unicestwienie lęków, wyleczenie depresji, ułatwienie komunikacji z innymi ludźmi, budowanie pozytywnego nastawienia do świata, zmniejszenie poziomu agresji, podniesienie samooceny, itp.;
edukacyjna– wzbogacenie życia wewnętrznego, zdobycie nowych umiejętności, poszerzenie wiedzy;
rekreacyjna– zajęcia z arteterapii mogą być przecież wspaniałym sposobem
na spędzenie wolnego czasu, po prostu formą relaksu.
Przykłady arteterapii
Choreoterapia – terapia tańcem i ruchem w ogóle. Umożliwia integrację emocji i stanu ducha z ciałem, uwalnia od stresu, pozwala na porzucenie dawnych wzorców ruchowych i naukę nowych. Dzięki choreoterapii możliwe jest bardziej świadome doświadczanie własnego ciała, pokonywanie jego ograniczeń, wyzwalanie pożądanych reakcji, jak radość, odprężenie, otwartość.
Muzykoterapia – praca z głosem w niezwykły sposób otwiera pacjenta.
Ludzie, którzy uczą się śpiewać, nagle obserwują w codziennym życiu, że zaczęli… mówić (w znaczeniu – wyrażać siebie, mówić, czego chcą). Inny rodzaj muzykoterapii (bierny) polega po prostu na słuchaniu utworów muzycznych. Spokojne dźwięki wpływają na ciało i umysł relaksująco, bądź przeciwnie – pobudzająco
(zależnie od efektu, który chcemy uzyskać). Z kolei granie na instrumentach
daje pacjentowi poczucie sprawstwa.
Bajkoterapia – terapeuta dobiera odpowiednie bajki terapeutyczne i czyta je.
Raczej jest to terapia skierowana do dzieci, ale niekoniecznie. Słuchanie bajki wpływa kojąco, zabija nudę, czasem podsuwa pewne rozwiązania.
Filmoterapia – terapia przez film. Terapeuta podsuwa filmy podejmujące temat
który w jakiś sposób koreluje z problemami pacjenta.
Oglądanie filmów zakończone jest dyskusją.
Terapia przez sztuki plastyczne, takie jak: rysunek, malarstwo, rzeźba, grafika, tkactwo, wycinanki, kolorowanki i wiele innych – przez plastyczne dzieła pacjenta można dowiedzieć się wielu rzeczy o nim samym. Wyjątkiem są kolorowanki,
które działają raczej wyłącznie relaksująco (no, chyba, że ktoś koloruje wszystko
na czarno). Ale prosty rysunek, na którym pacjent proszony jest o narysowanie swojej rodziny, może być cennym drogowskazem dla terapeuty

Magdalena Szydłowska, Małgorzata Palacz